Obowiązująca Konstytucja daje nam wiele praw, ale które są najważniejsze dla zwykłego Polaka, a które dla przyszłości kolejnych pokoleń? Artykuły Konstytucji dotykają wielu obszarów naszego życia, ale czy w obecnym czasie wszystkie nasze prawa są przestrzegane? Odpowiedzi udzielają przedstawiciele środowiska wymiaru sprawiedliwości. Z ramienia swoich branżowych stowarzyszeń zaangażowali się w akcję „Tour_de_Konstytucja.Pl”.
Mija 100 lat od uchwalenia tzw. Konstytucji Marcowej, pierwszej stałej ustawy zasadniczej odrodzonego po rozbiorach państwa polskiego. Uchwałą sejmu 2021 obchodzimy jako Rok Konstytucji 3 Maja. M.in. z tych powodów pod honorowym patronatem Rzecznika Praw Obywatelskich dr hab. Adama Bodnara odbędzie się akcja, której pomysłodawcą i koordynatorem jest Kongres Obywatelskich Ruchów Demokratycznych. Wyposażony w GPS egzemplarz obowiązującej konstytucji odwiedzi kilkadziesiąt polskich miast i miasteczek. „Tour_de_Konstytucja.Pl” odbywać się będzie od 17 marca do 4 czerwca.
Współorganizatorami ogólnopolskiej akcji są także stowarzyszenie zrzeszające adwokatów, prokuratorów i sędziów. Małgorzata Adamajtys, kiedyś prokurator Prokuratury Apelacyjnej w Warszawie, obecnie Rejonowej Warszawa-Praga Południe w Warszawie, członek Stowarzyszenie Prokuratorów "Lex Super Omnia", adwokat Kinga Dagmara Siadlak ze Stowarzyszenia Adwokackiego „Defensor Iuris” oraz Dominik Czeszkiewicz, sędzia Sądu Rejonowego w Suwałkach, członek Stowarzyszenia Sędziów Themis odpowiadają na pytania dot. obowiązującej konstytucji i jej przestrzegania.
Katarzyna Wyszomierska, KORD: Zacznijmy od powtórki z WOS, czyli podstawowych praw Polki i Polaka zapisanych w uchwalonej 2 kwietnia 1997 ustawie zasadniczej. Proszę przypomnieć najważniejsze zapisy.
Kinga Dagmara Siadlak: Konstytucja zapewnia nam prawa i wolności obywatelskie takie jak prawo do życia, wolność i bezpieczeństwo osobiste, zakaz tortur, wolność sumienia i wyznania, wolność słowa, prawo do sądu, prawo do obywatelstwa, prawo do prywatności, prawo do wolnych wyborów, wolność zgromadzeń i stowarzyszeń.
Katarzyna Wyszomierska: Ale na co dzień dla zwykłego Kowalskiego, który jest wg Państwa artykuł jest najważniejszy, najczęściej się z nim stykamy?
Dominik Czeszkiewicz: Jeżeli miałbym wybierać, to taka normą byłby art. 2 Konstytucji z którego wynika, że Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej. Jest to zasada podstawowa, zwana „zasadą zasad”, z której wynika wiele innych praw i obowiązków, również tych nie wpisanych do Konstytucji. Uważam, że najczęściej spotykamy się z niesprawiedliwością podczas, gdy obowiązkiem państwa jest zapewnienie nam sprawiedliwego traktowania na każdym poziomie naszego życia. Zasada ta jest więc zobowiązaniem państwa do traktowania nas w taki sposób, byśmy wszyscy czuli się sprawiedliwie traktowani, w pracy, w szkole, w sądzie czy w urzędzie. Sprawiedliwe ma być prawo, sprawiedliwe mają być urzędy, sprawiedliwe ma być państwo. Niezależnie od naszych poglądów, płci czy wiary itp. To niesprawiedliwości społeczne są źródłem i zarzewiem konfliktów i podziałów. Państwo musi takim podziałom zapobiegać.
Małgorzata Adamajtys: A ja przypomnę, że Konstytucja a więc ustawa zasadnicza mająca najwyższą moc prawną określa nasze wolności i prawa. Do nas wszystkich, jako obywateli należy władza. Tę władzę my jako obywatele przekazujemy do wykonywania posłom i senatorom. Ci jednak powinni tę władzę wykonywać na podstawie i w granicach prawa, a przede wszystkim zgodnie z Konstytucją Przepisy prawa uchwalane przez Sejm i Senat muszą być zgodne z zapisami Konstytucji i nie mogą jej zmieniać ani naruszać. Tylko to gwarantuje nam pewność, że nasze wolności i prawa będą przestrzegane. Ograniczenie naszych praw zapisanych w Konstytucji może nastąpić jedynie poprzez uchwalenie przez Sejm i Senat ustawy. Ograniczenie wolności może określać tylko i wyłącznie ustawa, nie rozporządzenie, zarządzenie, uchwała czy decyzja.
Kinga Dagmara Siadlak: Tak naprawdę wszystkie prawa są dla nas równie ważne i zagwarantowanie wszystkich jest niezbędne byśmy mogli mówić, że żyjemy w państwie prawa. Obecnie, z uwagi na rażące naruszenie większości z nich możemy mówić, że przestrzeganie poszczególnych praw jest dla obecnego prawidłowego funkcjonowania najważniejsze.
Katarzyna Wyszomierska: Każda dyskusja obecnie schodzi na temat pandemii. Mamy sytuację szczególną, także jeśli chodzi o stanowienie i respektowanie prawa. Dlatego zapytam, które z praw nie są realizowane w 100% w obecnym czasie?
Małgorzata Adamajtys: Władze państwowe nie realizują obowiązku ograniczania naszych wolności i praw w formie ustawy. Wydają rozporządzenia, którymi nakładają na obywateli szereg nakazów, zakazów i obowiązków a następnie egzekwują ich wykonanie poprzez nakładanie kar finansowych. W ten między innymi sposób ograniczane jest nasze prawo do wolności , równości, wyrażania swoich poglądów, organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestniczenia w nich. Konstytucja ma nas chronić przed nadużyciami ze strony władzy . Dzisiaj jednak można odnieść wrażenie że rządzący zapisów Konstytucji nie dostrzegają.
Kinga Dagmara Siadlak: Zgadzam się, że z pewnością rażąco naruszane jest, pod przykrywką różnego rodzaju obostrzeń związanych z pandemią, prawo do wolności zgromadzeń. Dlatego też ograniczona jest możliwość reagowania na serię nieprawidłowości. W przypadku pomijania poszczególnych przepisów Konstytucji zabiera się nam prawo do życia w państwie prawa.
Dominik Czeszkiewicz: Dodam od siebie, że nie jest to wina pandemii, a raczej modelu rządów, w którym rządzący starają się skupić jak najwięcej władzy w rękach partii rządzącej, kosztem wielu dziedzin życia społecznego oraz naszych wolności. Fundamentem demokracji jest trójpodział władzy, który obecnie jest niszczony. Każdy z nas ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpoznania swojej sprawy przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. To sądy, obok wolnych mediów, mają obowiązek patrzeć pozostałym dwóm władzom na ręce, to sądy mają być ostatnim bastionem obrony obywatela przez państwem.
Katarzyna Wyszomierska: Stąd tak rozpaczliwa walka rządzących o wolne sądy… Jaki powinien być sąd dla obywatela, który przychodzi po sprawiedliwość i pytanie kolejne: jak obecnie postrzegany jest sąd?
Dominik Czeszkiewicz: Sąd jest sądem, jeżeli jest bezstronny i niezawisły, jeżeli takich przymiotów mu brak, nie jest sądem, a sędziowie nie są sędziami. Przychodząc do sądu, obywatel nie może mieć wątpliwości, że spotka tam sędziego, a nie zależnego od aktualnie rządzącej partii urzędnika. Już same wątpliwości są złe, a aktualnie obywatele, mimo szumnie zapowiadanych przez władze od 5 lat reform, wciąż mają wątpliwości, coraz więcej wątpliwości.
Kinga Dagmara Siadlak: Stosując represje wobec osób, które w czynny sposób sprzeciwiają się łamaniu przepisów ustrojowych, władza czyni iluzorycznym prawo do wolności słowa. Poprzez system nacisków i stwarzanie nierówności stron w procesie władza ogranicza obywatelom prawo do sądu. To w prostej drodze prowadzi do sytuacji, w której trudno jest mówić o prawdziwej demokracji. Obecnie czyniony jest zamach także na prawo do prywatności, chociażby poprzez zwiększenie uprawnień prokuratury w zakresie dostępu do treści prywatnych, co daje także potężny instrument do ograniczania wolności sumienia.
Katarzyna Wyszomierska: Oderwijmy się nieco od otaczającej nas rzeczywistości i popatrzmy co przed nami. Który z artykułów jest najważniejszy dla przyszłości naszych dzieci czy wnuków?
Dominik Czeszkiewicz: Źródłem wszelkich wolności i praw jest godność człowieka. Jest ona przyrodzona i niezbywalna. Jest nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych. Uważam, że ta norma prawna, określona w art. 30 Konstytucji jest najważniejsza dla przyszłości naszych dzieci i wnuków. Jest podstawowa dla budowy bezpiecznego, trwałego i dostatniego społeczeństwa. Państwo które szanuje i dostrzega godność każdego człowieka, jednocześnie pozwala mu się rozwijać, dba o jego przyszłość i dobrobyt, nie dzieli, nie ogranicza jego wolności, pobudza do działania, a nie je ogranicza.
Małgorzata Adamajtys: Najważniejsza dla przyszłości naszych dzieci jest gwarancja nienaruszalności, poszanowania i ochrony godności człowieka, która jest źródłem wszystkich wolności i praw człowieka. Wolność przejawiająca się w tym, że można robić wszystko, oczywiście jeżeli nie zakazują tego przepisy prawa. Prawo do wolności wyrażającej się w głoszeniu poglądów nawet tych, z którymi nie zgadzają się rządzący. Brak dyskryminacji, Równość polegającą na takim samym traktowaniu wszystkich przez władze publiczne stosujące jednakową miarę dla każdego człowieka, bez faworyzowania kogokolwiek.
Katarzyna Wyszomierska: „Quod ad ius naturalre attinet, omnes homines aequales sunt” – „Zgodnie z prawem naturalnym wszyscy ludzie są równi” co jeden z cytatów znajdujących się na 76 kolumnach budynku Sądu Najwyższego w Warszawie.
Małgorzata Adamajtys: I tak powinno być. Wszyscy powinni mieć równe szanse przy wyborze szkoły czy pracy. Równe szanse przy rozstrzyganiu konkursu, przyznawaniu awansów, nagród. Równe szanse przy rozstrzyganiu sporów przez sądy czy organy władzy państwowej. Po prostu możliwość życia w wolnym, demokratycznym kraju, w którym władza szanuje uchwalone prawo i prawa obywateli.
Katarzyna Wyszomierska: Czy taki chaos dotyczący instytucji z obszaru sądownictwa, niespójność w stanowieniu prawa i opieszałość w jego egzekwowaniu, podważanie wyroków sądów czy ograniczanie praw obywatelskich stanowi zagrożenie dla naszej przyszłości?
Kinga Dagmara Siadlak: Każde ograniczanie wolności jest niebezpieczne dla przyszłości naszego państwa, a to jest jednoznaczne z zagrożeniem bezpiecznej przyszłości naszych dzieci i wnuków. Naprawa dotychczas poczynionych zmian, pozostających w jawnej sprzeczności z Konstytucją i aktami prawa międzynarodowego będzie miało daleko idące konsekwencje w przyszłości. Jeśli pozwolimy na dalszą destrukcję ciężko wypracowanych zasad państwa prawa, trudniej nam będzie powrócić do tych standardów, to których już przywykliśmy i dotychczas uważaliśmy za pewnik. Dziś decydujemy o kształcie państwa i prawa dla następnych pokoleń.
